Grote delen van de polders zijn verdwenen door de aanleg van de A58 en andere wegen en door de ontwikkeling van Vlissingen-Oost. Maar gelukkig is er ook nog veel van over, ook van de wat kleinere polders.

Ik zal de komende tijd het een en ander vertellen over de boerderijen in de polders, over de boeren die er woonden en over de knechten en de arbeiders die er vroeger nog waren. Daarom wil ik u meenemen naar de tijd vlak na het einde van de Tweede Wereldoorlog. Toen was alles nog intact. De fabrieken en havens waren er nog niet in het Sloegebied.

Hoewel op ons dorp diverse boerderijen, schuren en woonhuizen waren verwoest werden er volop herstelwerkzaamheden verricht. We mogen intussen ook de mensen niet vergeten die zijn omgekomen door het oorlogsgeweld.

De landbouw kwam weer snel op gang en de producten brachten goed geld op. Ook het personeel kon dus een graantje meepikken. In die tijd kwamen de eerste tractoren, maar er waren ook nog genoeg paarden om het werk mee te verrichten. Je hoorde dan ook vaak de hoefslag van de werkpaarden.

Ik wil beginnen met een bezoek aan enkele kleine polders. De eerste is de Langerakpolder, die 30 ha groot is. Deze ligt tussen de Kanaaldijk en de dijk van Waaijenburgpolder. De laatste dijk is afgegraven. De uiteinden van deze smalle polder liggen bij de begraafplaats en aan het eind van het Arnemuidsche Gat, waar nu de toegang over de weg naar Arnemuiden ligt vanaf de Oude Dijk. Er staan geen huizen in.

Aan de andere zijde van het Arnemuidsche Gat (naast de huidige haven) ligt de Zaagmolenpolder, die altijd Middelburgs grondgebied was. In deze polder van 10 ha staat een boerderij. Vroeger stonden hier acht houtzaagmolens. De laatste, de Houtnegotie, is in 1879 afgebroken. Hier lag een groot water met veel riet. Aan de inhammen stonden de molens. Aan het begin van dit water lag een grote plas, ‘de Kom’genoemd. ’s Winters werd hierop geschaatst. Aan het begin van het Arnemuidsche Gat (nu haven) staat het boerderijtje van Jan Kodde.

De Waaijenburgpolder is ongeveer 14 ha groot. Aan het begin staat een boerderijtje, vroeger bewoond door de familie Arjaan Kodde, nu door de familie Feleüs. Verder staat er nog een huis met schuur, vroeger bewoond door de familie Kakebeeke, nu door de familie Pleijte. Daar hoort ook een perceel van een kleine twee hectare bij, dat wordt gebruikt voor paarden. Het poldertje loopt vanaf de Roode Leeuw tot aan het kromme dijkje, dat nu afgegraven is, ter hoogte van de huidige boomgaard aan de noordzijde van de Oude Dijk.

De Johannapolder (ongeveer 33 ha) wordt begrensd door de Middelburgsche polder en het Arnemuidsche Gat. Deze polder liep door aan de andre zijde van de voormalige grintweg naar Arnemuiden. Thans ligt een gedeelte aan de andere zijde van het viaduct over de A58. In Arnemuiden noemde men dat gedeelte het ‘poldertje van De Visser. Een oom van mij en mijn vader gebruikten het vroeger. De Johannapolder werd vroeger ook aangeduid als Arnemuidsche Polder.

Wandeling door de Nieuwlandse Polders door P. J. de Visser (2)

De Middelburgsche Polder
Deze polder wordt begrensd door Walravenstraat, Oudedijk, Langeweg, Boomdijk en Molendijk en bevat dus ook de dorpskern Nieuwland. Ook liggen er veel boerderijen in, welke ik kort zal aangeven. De aangrenzende polders zijn Oud Sint Jooslandpolder, Nieuwerkerkse Polder, Molenpolder, Polder Waayenburg en Johannapolder. De Middelburgsche Polder is ongeveer 283 hectare groot.

We beginnen bij de Oudedijk. Het eerste deel ging Walravenstraat heten nadat de dijk bij de aanleg van de A58 werd doorsneden. Op de hoek van die straat en de Veerstraat was vroeger het boerenbedrijf van mijn oom gevestigd. Het heet nu ‘t Veerschip’. In dit pand is thans de antiekhandel van de familie Van der Vleuten gevestigd.

Aan de Walravenstraat beneden staat nog altijd het pand waar molenaar J. Koolaard zijn motormaalbedrijf had. Hij was dus collega, of zo men wil concurrent van molen Buiten Verwachting van de familie Hage. Aan de dijk staat de hangar van de firma Kuzee. Bovenop de dijk stond ook het boerderijtje van P. Kodde of Jan Kodde. Dit is afgebroken voor de aanleg van de A58. Op de Oudedijk vinden we rechts de nieuwe boerderij van de familie Baas. De Polderweg, die nu doodloopt op de A58, droeg vroeger de naam Groenweg. Een eindje verderop vinden we de hoeve ‘Nieuwlands Rust’, vele jaren bewoond door de familie Polderdijk.

Op de Langeweg (deel tussen benzinestation A58 en de Boomdijk) vinden we de boerderij Puttendale, bewoond door de familie Cevaal. In de Tweede Wereldoorlog brandde de grote schuur van dit bedrijf af. Het werd toentertijd bewoond door de familie Klompe. Op de hoek Langeweg/Boomdijk vinden we de hoeve Groenenburg, al vele jaren bewoond door de familie Van Nieuwenhuijzen. Aan de Boomdijk vinden we de boerderij van de familie Scheele, vroeger bewoond door de familie Brakman.

Slaan we dan rechtsaf de Vlackeweg in, vroeger Kruisweg geheten dan vinden we aan de linkerzijde het fruitteeltbedrijf van de familie Elenbaas. Vroeger was dit het landbouwbedrijf Carolinenburg, bewoond door de familie Houterman. Rechts staat het boerderijtje dat vroeger werd bewoond door de familie De Klerk. Verder was daar ook het fruitteeltbedrijf van de familie De Jager gevestigd, nu bewoond door de familie Janse. Verder is hier het loonbedrijf van de familie De Looff, vroeger van J. Markusse. Voordat we de Langeweg inslaan passeren we rechts nog ‘Ruit Hora’ (‘de tijd snelt voort’), vroeger landbouwbedrijf van de familie Franke, later van de familie Vader. Tegenwoordig is er een kleine manege.

Op de Langeweg vinden we de Merelhoeve, nu bewoond door de familie Rottier. Nu zijn hier een partycentrum en een camping gevestigd. Vroeger was hier het landbouwbedrijf van de familie Kodde.

Aan de Langeweg vinden we rechts het boerderijtje van de familie Vermue, vroeger bewoond door Goverse en de familie Dieleman. Links woonde vroeger de familie Neele en later was het in gebruik door de fruitteelt van Mesu. Verderop vinden we links de villa Vest, vroeger bewoond door de familie Van Nieuwenhuizen, nu door de familie Van Gorsel.

Gaan we terug in de richting van het dorp dan vinden we na het passeren van de Merelhoeve een eindje verder links het fruitteeltbedrijf van de familie Mesu. Aan de andere kant van de weg staat een villa, vroeger bewoond door de familie Verlare en de familie Mol,.

Links vinden we een dreef baar de boerderij Landbouwlust, bewoond door de familie J. Markusse, heel vroeger bewoond door de toenmalige burgemeester Van Waarde. Aan de andere kant van de dreef staan en een huis en een schuur, ook van de familie Markusse.

Verderop vinden we een dreef die vroeger liep vanaf de Oude Rijksweg tot aan de Boomdijk. Door de recente dorpsuitbreiding begint deze nu bij de Quarleshavenstraat. Dit was de dreef naar het Hof Nieuwland, nu wordt het ook wel het padje van Sanderse genoemd. Op de boerderij woonde vroeger de familie A. Wisse, later P. Davidse.

Verder vinden we aan de Molendijk nog de boerderij Molenzicht, vroeger bewoond door de familie Hage en de familie C. Markusse. Nu woont daar de familie Moens, die hier ook een meubel- en stofferingszaak drijft. Onder aan de dijk vinden we de groene schuren van het voormalige aannemersbedrijf van Polderdijk. Thans is hier de internethandel 1e keus gevestigd. Ter hoogte van de woningen onderaan de Molendijk stond vroeger het boerderijtje van De Visser, een neef van mij. Volgende keer de Oud Sint Jooslandpolder en de Schorerpolder.

Wandeling door de Nieuwlandse Polders door P. J. de Visser (3)

De Oud Sint Jooslandpolder ligt tussen de Boomdijk en de Binnendijk en is 312 hectare groot. Deze grenst aan de Middelburgse Polder, de

Nieuw Sint Jooslandpolder, de Nieuwerkerkepolder en de Rapenburgpolder.

Deze in 1631 bedijkte polder vormt het begin van de voormalige gemeente Nieuw- en Sint Joosland. In de polder ligt het Oudedorp. Het gehucht bestaat alleen uit de Sint Jooslandstraat. Het was de bedoeling dat hier een compleet dorp zou komen. De Sint Jooslandstraat was dan bedoeld als ‘voorstraat’. Zo ongeveer op de plek waar nu het huis staat van de familie De Ridder (eind van de straat) had er dan een kerk moeten worden gebouwd. Dat liep allemaal anders toen de Middelburgse Polder in 1644 werd bedijkt. Daar ontstond een nederzetting bij de huidige Veerstraat. Dat kwam omdat je daar met de pont via het toenmalige Arnemuidse Gat kon worden overgezet naar Middelburg. Dat bracht bedrijvigheid, waaronder de komst van De Roode Leeuw in 1657, en de bouw van woningen. Zo kwam het dat daar in 1650 een kerk is gebouwd. Sint Joosland bleef daardoor klein, al was het vroeger een zeer hechte gemeenschap met een eigen dorpsvereniging ’t Zwaantje en ieder jaar een dagtocht van alle dorpsbewoners. Het dorp telde nota bene twee cafés en je kon er ook nog levensmiddelen kopen!

In de Oud Sint Jooslandpolder liggen verschillende boerderijen. We beginnen met ‘De Eendragt’ van de familie Mesu (zie de drie stipjes op de kaart boven ‘Oud-‘). Deze is via een lange toegangsweg bereikbaar vanaf de Boomdijk.

Een eindje verder in zuidelijke richting ligt ‘Broederlust’, dichter bij de Boomdijk gelegen. Deze was vroeger bewoond door de familie Verhage, later door respectievelijk Jan en Joos Mesu. Nu is Broederlust in het bezit van de gebroeders Kloet.

Op de hoek Boomdijk/Derde Weg staat het huis waar voorheen de familie Van Boven woonde. Later verbleef hier de familie Wams, die een theeschenkerij beheerde welke grote bekendheid genoot en werd bezocht door veel passanten.

Op het perceel hoek Tweede Weg/Binnendijk vinden we de ’t Hof Reigersberg. Deze boerderij was voorheen bewoond door de families Hage en Markusse. Nu in het bezit van de familie Davidse. Dit bedrijf functioneert tegenwoordig ook als leer-, werk- en zorgboerderij. Sinds enkele jaren staan hier windturbines voor het opwekken van elektriciteit.

De boerderij aan de Binnendijk 7 werd voorheen bewoond door de familie Verhulst, maar deze is geëmigreerd. Nu is hier het melkveebedrijf gevestigd van de familie Van Soelen.

Volgen we nu de Binnendijk dan slaan we niet rechtsaf de Quarlespolder in maar doen dat bij de Sloeweg (rechts lig Ora et Labora). Aan het einde van deze doodlopende weg ligt de boerderij Sloeveer. De naam herinnert aan het veer dat hier lag tot aan de afdamming van het Sloe lag in de richting Lewedorp. Zo komt het dat aan die kant de Oude Veerweg is gelegen (tussen de Jonker Fransweg en de Noord Kraayertsedijk). Dit veer was de belangrijkste verbinding tussen Walcheren/Nieuw- en Sint Joosland en Zuid-Beveland. Iedereen moest hier langs. Zo ook Koning Willem II en prins Alexander op 26 augustus 1841 We lezen hierover: ,,Zijne Majesteit werd door den Burgemeester J. Walraven op de grens van de gemeente hartelijk begroet en van daar door een erewacht te paard van een twintigtal jongelieden onder aanvoering van A. Walraven en C. Polderijk, tot het Sloeveer begeleid. Voor het plaatsen van eerepoorten op het dorp en het leggen van een vloerbrug aan het Sloeveer werd uit de gemeentekas f 41,15 betaald.”**

We gaan nu terug de Binnendijk op naar de 17e eeuwse boerderij Trio op nummer 5. De naam wijst erop dat dit de derde boerderij is vanaf nr. 1 gerekend. Dit is al zo vanaf de stichting van de Oud Sint

Jooslandpolder in 1631. Voorheen werd deze bewoond door de familie S. Wisse, nu door de familie Chr. De Visser, die hierheen kwam als gevolg van de ruilverkaveling in Aagtekerke.

Op nummer 3 de boerderij waar de familie Janse woonachtig was en later de familie Dingemanse. Tegenwoordig wonen hier Peter Joosse en zijn medegezinsleden. Peter is al vijftien jaar bestuurslid van de dorpsvereniging. Deze boerderij staat op top 100 van de Nederlandse rijksmonumenten. Dit betekent dat de hoeve heel bijzonder is. Het enige monument uit Middelburg dat op de lijst staat is de Oostkerk.

Op nummer 1 staat de boerderij Zeldenrust, bewoond door de familie Boone. We naderen nu het Oudedorp. Hier is onlangs op nr. 1 de woning vernieuwd die de naam De Zwaan draagt. Hier stond vroeger een herberg van die naam, welke het hart was van de voormalige gemeente Sint Joosland (in 1816 samengevoegd met Nieuwland).

Hier staan ook nog het woonhuis en een schuur van de voormalige klompenfabriek van de gebroeders De Klerk. In de bebouwing zit een gat. Dat komt door het drama van 15 augustus 1943, toen Amerikaanse toestellen hier per abuis bommen afwierpen.

Volgende keer: de Bijleveldpolder, Nieuw Sint Jooslandpolder, Mortierepolder en Molenpolder

**ontleend aan: Geschiedenis en plaatsbeschrijving van Nieuw- en Sint Joosland door A. Walraven en F. P. Polderijk, Middelburg 1896

Wandeling door de Nieuwlandse Polders door
P. J. de Visser (4)

De Nieuw Sint Jooslandpolder ligt vast aan de Oud Sint Jooslandpolder (zie kaart). Hier is de Sloeweg Noord dwars doorheen aangelegd, terwijl ook grote delen zijn opgeslokt door Vlissingen-Oost . De polder is dus zwaar geschonden.

Vroeger was de Nieuw Sint Jooslandpolder fors aan de maat met een oppervlakte van 287 hectare. De uiteinden grensden aan de Rapenburgsche Polder en de Molenpolder. Er lagen twee wegen in welke leidden naar de Bijleveldpolder. De Oostweg liep naar de grootste boerderij, die in het bezit was van de heer Noom. De andere, de Polderseweg, liep naar de Paulahoeve van de familie Van Strien.

Boer Noom was een legendarische figuur. Toen de geallieerden in 1944 door het schor aan land kwamen, zo gaat het verhaal, stond hij bovenop de dijk en riep: ,,kom maar door, er zijn hier geen Duitsers meer”. Of het waar is?

Mensen die de oude situatie hebben gekend kunnen nu nog de op- en afritten aan de Binnendijk aanwijzen van de wegen die vroeger door de Nieuw Sint Jooslandpolder liepen. De kavels in de polder waren groot.

De langste hadden een lengte van 180 rijnlandsche roeden van 3,6 meter lang. De totale lengte was dus 768 meter. Dit is dus gemeten tussen de Binnendijk en de oude zeedijk. Voor de paardenknechten was het een hele tippel om achter de ploeg of zaaimachine te lopen.

In de Nieuw Sint Jooslandpolder stonden diverse boerderijen. Land en Zeezigt (zie kaart) was vroeger van de familie Mol. Aan de Oostweg stonden een paar huizen en de boerderij van de familie Wisse. Verder het boerderijtje van Joos Janse, later was daar het fruitteeltbedrijf gevestigd van de familie De Jager.

Verderop, tegenwoordig te bereiken vanaf de Krukweg, ligt de Paspoorthoeve van de familie De Lange. Deze boerderij is genoemd naar de achternaam van vroegere eigenaren. De Oude Zeedijk is hier geheel verdwenen. Vlakbij liggen de nieuwe dijken die het terrein begrenzen van Cobelfret. Een deel van de landerijen hier werd ‘het schor’ genoemd, en een dijkvak droeg de naam ‘het stikdiek’. Bij de Paspoorthoeve stonden vroeger twee arbeidershuizen. Aan het begin van de Krukweg stond ook de boerderij van de familie Baas. Deze moest echter wijken voor de aanleg van de Sloeweg Noord.

Tenslotte staat de de Binnendijk aan het meest noordelijke stukje Nieuw Sint Jooslandpolder dan nog het boerderijtje van de familie Reinoudt. Later werd dit bewoond door de familie Moens, tegenwoordig door de familie Poppe nadat hun woning aan de Westelijke Oude Havendijk moest wijken voor de N57.

De Welzingepolder wordt omringd door de Mortierepolder en de Polder Walcheren. Aan de westkant loopt de Trekdijk. De enige boerderij in dit slechts 14 hectare grote poldertje is de Zonnehoeve van de familie Van Sluys. Vroeger werd deze bewoond door de familie Verhage.

In de Mortierepolder staan twee boerderijen. De ene is van de familie Janse, de andere van de familie Scheele. Deze polder meet 50 hectare en moet niet verward worden met de nieuwbouwwijk Mortiere.

De circa 24 hectare grote Molenpolder wordt begrensd door de Oud- en de Nieuw Sint Jooslandpolder, de Middelburgsche Polder, de Mortierepolder en de Waaijenburgsepolder. Er staan diverse boerderijen. Dat van de familie Heijboer is nog als landbouwbedrijf in gebruik.

De boerderij die voorheen in eigendom was bij de familie Baas, maakt nu deel uit van stal De Kroo.

Aan de Molenweg staat theater De Wegwijzer, voorheen bood dit pand onderdak aan de gelijknamige christelijke basisschool. Vroeger stond aan de Molendijk de houten standerdmolen. Deze brandde in 1874 af na blikseminslag. De nieuwe stenen molen Buiten Verwachting is gebouwd in de Mortierepolder. De molenschuur aan de Molendijk bestaat nog steeds en behoort nu tot de woning van de familie Kint.

Volgende keer in het laatste deel o.a. de Rapenburgpolder.

Wandeling door de Nieuwlandse Polders door
P. J. de Visser (5)

De Rapenburgpolder is te zien in de rechterbovenkant van het kaartje. Deze is slechts 11 hectare groot en grenst aan de Quarlespolder, de Nieuwerkerkepolder, de Oud Sint Jooslandpolder en de Nieuw Sint Jooslandpolder. Dwars door dit poldertje loopt de Jonker Fransweg. Hier is enkele jaren geleden in verband met de nieuwe goederenspoorlijn een heel hoog viaduct aangelegd dat voor veel mensen met de fiets nauwelijks is te beklimmen. In de zuidkant van het poldertje staat de boerderij van de familie Crucq. Aan de andere zijde ligt aan de Binnendijk het woonhuis Ora et Labora. Bovendien ligt in de polder de doodlopende Sloeweg. Aan het einde daarvan ligt net buiten de Rapenburgpolder dan nog de boerderij Sloeveer. De naam geeft aan dat hier het veer over het Sloe was gelegen dat Nieuwland verbond met de polders van de voormalige gemeente ’s Heer Arendskerke. Het oorspronkelijke veerhuis annex herberg droeg de naam ‘Zelden Wel’ en stond hier in de buurt op de zeedijk. Het verdween door een overstroming in 1704. Een tweede gebouw onderging in 1750 hetzelfde lot. De naam Zelden Wel was ook zeker van toepassing op het veer. De oversteek over Sloe was, zeker bij bar weer, een hachelijke onderneming. Op 30 april 1787 ontstond een regelrechte ramp, toen schipper Thomas Baas en zes passagiers verdronken voor de Zuid-Bevelandse wal.

Suzannapolder
Deze ligt ten noorden van de Rapenburgpolder en behoorde niet tot het grondgebied van Nieuw- en Sint Joosland. Deze polder is in de vroege morgen van 1 februari 1953 ondergelopen, nadat de (spoor)dijk was doorgebroken.

Bij de Ramp van 1953, toen de Nieuwerkerkepolder onderliep door twee dijkdoorbraken in de Suzannapolder, bleef de Binnendijk behouden. Hierover stond in een verslag van B en W van Nieuw- en Sint Joosland voor Gedeputeerde Staten*: ,,De bevolking van deze gemeente werd in de loop van zondagmorgen gealarmeerd door klokgelui en sirenegeloei en werd aangespoord te gaan werken aan de dijken. Op 1, 2, 3 en 4 februari werd door grote aantallen ingezetenen gewerkt aan het verhogen met zandzakken van de binnendijken tussen de Nieuwerkerker- en Rapenburgpolder enerzijds en de Middelburgsepolder, de Oud Sint Jooslandpolder en de Nieuw Sint Jooslandpolder anderzijds. Door dit werk konden de achterliggende polders en daardoor ook de kom dezer gemeente behouden blijven. Op 5 februari werden alle beschikbare krachten gedirigeerd naar de gaten in de zeedijk van de Suzannapolder (….). Op 6 februari werd het stroomgat in de zeedijk van de Suzannapolder door een ringdijk geblokkeerd.” In deze polder staat een boerderij die voorheen werd bewoond door de familie Kloet en de hoeve van Steendijk, nu Vermue. Verder het fruitteeltbedrijf van de familie Elenbaas en nog een paar kleinere boerderijen die werden bewoond door de families Priester en De Voogd. Alle polders vormden indertijd kleine waterschappen, die zelf dijkgeschot hieven. De tarieven liepen uiteen van f 22,-- tot f 38,-- per hectare. De besturen vergaderden een maal per jaar in De Roode Leeuw. Die vergaderingen werden altijd besloten met een gezamenlijke warme maaltijd, het zogenaamde poldermaal. In 1964 vergaderden de besturen voor de laatste maal en gingen de polders op in de Polder Walcheren.

*Zie: De geschiedenis van Nieuw- en Sint Joosland, Piet Dellebeke 1994.