Dr. Elizabeth Dingemanse
De eerste vrouw van Nieuwland met een
eredoctoraatArtikel aangeleverd door René Hoebeke in dorpskranten september en november 2011 Inleiding Deze keer wil ik graag een artikel wijden aan een vrouw die voor velen waarschijnlijk vrijwel onbekend zal zijn. Het gaat om de in Nieuw- en Sint Joosland geboren Elisabeth, “Lize”, Dingemanse. Zij wist een indrukwekkende internationale wetenschappelijke carrière op te bouwen. Ze was afkomstig uit een landbouwersfamilie, woonde op diverse plaatsen in ons dorp, doorliep een academische opleiding en ontving in 1946 een eredoctoraat in de geneeskunde van de Universiteit van Amsterdam. Ik kende haar helemaal niet. Wie was deze vrouw eigenlijk? Hiervoor moet ik terug naar vier jaar geleden. In mei 2007 kreeg de redactie van de rubriek Nieuwlandse Zaken van onze dorpskrant een brief van dhr. ir. E.J. Mesu uit Bennekom. In deze brief schreef hij of er een keer een artikel kon worden gewijd aan Lize Dingemanse. Zij was namelijk de eerste vrouw uit Nieuwland die een eredoctoraat ontving. Andere personen afkomstig uit Nieuwland die deze onderscheiding werden toegekend, waren prof. dr. J. Joosse (Universiteit van Lille in Frankrijk) en dr.ir. F.P. Mesu (aan de Landbouwuniversiteit in Wageningen in 1953). Door drukke werkzaamheden in de afgelopen jaren was ik aan het schrijven van een verhaal nog niet toegekomen. In mei 2011 kreeg ik wat meer tijd om alsnog een onderzoek te starten. Toen ik contact op wilde nemen, moest ik een teleurstelling verwerken, want zijn vrouw vertelde dat haar man dhr. ir. E.J. Mesu op 10 mei 2011 was overleden. In de tussentijd vernam ik dat inmiddels in het tijdschrift van het Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen een publicatie had gestaan over Lize. Toen ik dit artikel las, was dit voor mij aanleiding om in deze rubriek aan deze bijzondere vrouw aandacht te schenken. Zij had internationale faam verworven. Ik wilde graag in een kort verhaal haar leven kenschetsen, zodat haar naam in ons dorp meer bekendheid zal krijgen en wat zij voor de mens en de wetenschap heeft betekend. |
 De ca. 10-jarige Lize Dingemanse in Nieuwlandse klederdracht. |
Familie en studie Lize werd op 4 november 1886 geboren als oudste dochter van Cornelis, “Kees”, Dingemanse (1863-1937) en Tannetje Mesu (1867-1928). Het echtpaar had nog twee kinderen: Joos, “Joop”, (1888-1972) en Johanna Jacoba, “Jo”, (1890-1964). Ze stamde uit een landbouwersfamilie. Haar vader had de familieboerderij Land– en Zeezicht aan de Binnendijk echter verpacht en het gezin woonde op diverse plaatsen in ons dorp, laatstelijk aan de Rijksweg tegenover de inmiddels verdwenen Rabobank. Zij ging naar Nieuwland op de lagere school. Na deze schooltijd hoefde ze niet, zoals velen deden, werk te gaan zoeken, maar was ze thuis en hielp hier in de huishouding en de tuin. Daarnaast volgde ze privélessen van docenten van het gymnasium en de HBS te Middelburg. Ze blonk uit in Engels en Duits. Ze had bijzondere belangstelling voor exacte vakken zoals scheikunde. Na deze lessen trad ze in dienst van een apotheek in Middelburg en volgde ze een studie voor apothekersassistente. In 1904 ronde zij deze studie af, maar ze bleef niet bij de apotheek in dienst. Ze schreef zich in bij de Suikerschool te Amsterdam. Hier werden leerlingen opgeleid op mbo-niveau waar technici en analisten later meestal gingen werken op plantages in Nederlands-Indië. Zij koos hiervoor echter niet; ze werkte enkele jaren bij een bedrijfslaboratorium in Rotterdam. |
| Lize wilde zich daarna verder ontplooien en begon
een universitaire studie. Ze schreef zich in bij de
Polytechnische Hochschule in Zürich in Zwisterland. Lize
slaagde voor het toelatingsexamen en begon rond Pasen 1914 op
27-jarige leeftijd aan haar studie aan de Philosophische
Fakultät II die de exacte vakken omvatte. In 1917 begon ze
aan het onderzoek voor haar proefschrift waarop ze drie jaar
later promoveerde. Lize werd hiermee doctor (dr.) en is de
hoogste academische graad of titel die een persoon kan behalen
aan een universiteit. Deze graad wordt aangeduid als een
(wetenschappelijke) promotie waarvan het uitbrengen van een
proefschrift doorgaans het belangrijkst is. Dit was een prima prestatie hetgeen ze kon opbrengen dankzij een enorm doorzettingsvermogen. Ze onderbrak soms haar studie om huiswaarts te keren of elders ervaring op te doen. Soms deed ze dit ook om geld te verdienen voor het bekostigen van de studie. Haar proefschrift (in de Duitse taal geschreven en bijna geheel gevuld met scheikundige formules) ging over de organische scheikunde. |
 De familie Dingemanse. V.l.n.r. Vader Kees Dingemanse, zus Jo Dingemanse, Lize, moeder Tannetje Mesu, schoonzus Cor, broer Joos Dingemanse. |
| Werk en prestaties Na het behalen van dit proefschrift lag de weg voor Lize Dingemanse open om aan de slag te gaan in Nederland. Zij vestigde zich in 1921 in Amsterdam. Zij vond een baan als assistente van professor Johan P. Wibaut op het laboratorium voor Organische Chemie van de Universiteit van Amsterdam (UvA). Hier werd o.a. onderzoek verricht voor de ontwikkeling van nieuwe medicijnen. In 1923 werd voor het specialisme in de organische chemie, de endocrinologie (=een medisch specialisme; het is de biologische wetenschap die zich bezig houdt met het endocrien systeem ofwel klieren die afscheidingen in het lichaam hebben zoals de schildklier, hypofyse, alvleesklier en bijnieren) een nieuw laboratorium opgericht. |
 Het Pharmacotherapeutisch laboratorium aan de Polderweg in Amsterdam-Oost. Op de voorgrond zit hoogleraar Ernst Laqueur. Links van hem zit dr. Lize Dingemanse. |
Dit was het Pharmaco-therapeutisch Laboratorium. De
initiatiefnemer was hoogleraar Ernst Laqueur welke tot directeur
werd benoemd. Lize werd als eerste assistente benoemd en ze
voelde zich hier op haar plaats. Het laboratorium ontwikkelde
zich tot een gerenommeerd instituut met internationale
bekendheid. Dit laboratorium werd bekend als "de Amsterdamse
School". Eén van de eerste onderzoeken die ze deed was gericht op het verbeteren van insuline als medicijn tegen diabetes. Ze werkte ook aan het zuiverder maken van insuline dat afkomstig was van dierlijke organen. In 1923 werd door het laboratorium N.V. Organon in Oss opgericht en trad Lize toe tot dit bedrijf als adviseur. Daarna deed ze onderzoek naar mannelijke en vrouwelijke geslachtshormonen. Ze was één van de eersten die oestron wist te isoleren en deed een belangrijke ontdekking in de x-factor, die klinisch chemici op het spoor zette van het hormoon testosteron. Verder verrichtte ze onderzoekswerk dat leidde tot effectievere medicijnen tegen diabetes, reuma, chronische bronchitis en astma. Het laboratorium ontwikkelde onder haar leiding analysemethodes voor bloed en urine om sneller aandoeningen zoals prostaatkanker te kunnen diagnosticeren. |
| Gedurende de periodes waarin er geen hoogleraar was, werd
Lize benoemd tot conservator. Dit was voor het eerst op 15
september 1937. Ze had hierbij o.a. de leiding van het
laboratorium, de technische uitrusting, de onderwijskundige
faciliteiten en het personeel. Ze publiceerde artikelen in
allerlei tijdschriften en deed dat soms met Ernst Laqueur en
Leonora Huis in 't Veld. Ze schreef ook een artikel in het blad
Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde (NTVG). Tijd voor ontspanning naast haar werk was er wel, want ze was dan te vinden in Nieuwland. Hier bracht ze ook de vakanties door, maar ze bezocht tevens IJsland en Madeira. |
 |
Erkenning, pensioen en haar overlijden Op 8 januari 1946 kreeg Lize een eredoctoraat in de geneeskunde van de UvA. Een eredoctoraat ("doctoratus honoris causa") is een doctoraat dat wordt verleend aan personen die een uitzonderlijke prestatie hebben geleverd in de wetenschap zonder dat daarover verslag is gelegd in een proefschrift. Ze kreeg van haar promotor veel lof wegens haar werk als scheikundig onderzoeker en veel waardering voor haar persoonlijke inzet naar collega's en artsen maar ook voor haar inspanningen om patiënten te kunnen helpen. Lize ging op 4 november 1951 officieel met pensioen, maar ze zag hier niet echt naar uit. Ze bleef haar onderzoeks-werkzaamheden voortzetten. Ze werd met ingang van 1 januari 1952 benoemd tot adviseur van TNO (=Nederlandse Organisatie voor Toegepast-Natuurwetenschappelijk Onderzoek. Tot die datum werd de pensionering uitgesteld. Alvorens ze hiermee begon besloot ze om de feestdagen in Nieuwland door te brengen bij haar zus Jo aan de Oude Rijksweg. |
| Lize werd echter ziek en haar gezondheid ging
snel achteruit. Ze werd opgenomen in het ziekenhuis in
Middelburg. Een bezoek van hoogleraar Samuel E.de Jongh aan haar
in het ziekenhuis was geen fijne ervaring: "haar sprankelende
geest was geheel uitgeblust". Lize overleed op 25 januari 1952 in het Ziekenhuis te Middelburg op 65-jarige leeftijd. Vier dagen later werd ze begraven op de Oude Begraafplaats in Nieuw- en Sint Joosland. Tijdens een herdenkingsdienst in de Nederlands Hervormde Kerk te Nieuwland voerden familie, collega's het woord. Slot Lize Dingemanse heeft dankzij haar hoge intelligentie en enorme wil veel kunnen bereiken. Ze heeft in een moeilijke tijd moeten leren en werken om haar droom als scheikundige te kunnen verwezenlijken. De reacties uit haar omgeving waren positief, want "ze werd zeer hoog geacht om haar collegialiteit en haar vermogen om met anderen samen te werken. Ze had een enorme plichtsbetrachting, maar kon ook goed relativeren." Op haar vakgebied van de endocrinologie heeft ze veel kunnen bereiken. Ze werd alom gewaardeerd en gerespecteerd. Ze heeft door haar inzet, deskundigheid zich zeer verdienstelijk gemaakt. Ik hoop dat u door het lezen van dit artikel nu weet wie Lize Dingemanse is geweest, wat ze gedaan heeft en u haar niet meer zult vergeten. Ik sluit me nog aan bij de woorden van dhr. ir. Mesu dat "Nieuw- en Sint Joosland best trots op haar mag zijn en het geen gek idee zou zijn om in het dorp een straat of plein naar Elizabeth te noemen". Ik onderschrijf dit van harte. René Hoebeke |
 |
Bronnen
|